Artyści

Ludwik Lawiński ur. 19.06.1887 - zm. 15.09.1971

Ludwik Lawiński, właśc. L. Latajner, także L. Latajner-Lawiński, pseud. Kiwdul Talajner (19 VI 1887 Lwów - 15 IX 1971 Londyn), aktor, reżyser. Był synem Emila Latajnera, dentysty, i Anny z Lewinów, mężem Anieli z Handzlików (ślub 16 I 1916). Po ukończeniu gimn. studiował prawo w Akademii Lwow., był też słuchaczem aka­demii handlowej w Wiedniu. Do zawodu aktorskie­go przygotowywał się pod kier. R. Żelazowskiego we Lwowie. Sporadycznie występował, np. w 1909 i 1910 brał udział w imprezach kabaretowych orga­nizowanych przez lwow. Koło Literacko-Artystyczne. W 1911 był współzałożycielem (z W. Kalicińskim) lwow. kabaretu lit. Złoty Ul, z którym we wrześniu t.r. wyjechał na występy do Krakowa. Jeszcze w tym r. zadebiutował w T. Miejskim we Lwowie w roli Pagatowicza ("Grube ryby"), ponadto recytował teksty w t. kukiełek pn. Lwowskie Ma­rionetki. Od stycznia do kwietnia 1912 uczestniczył w objeździe tego t. po Galicji, w marcu występował z nim m.in. w Krakowie. Używał w tym okresie najczęściej podwójnego nazwiska Latajner-Lawiń­ski. W trakcie sez. 1912/13 grał gościnnie w T. Nowości w Krakowie (jako Kiwdul Talajner). W 1913 wyjechał do Warszawy i występował w t. Warszawskie Miniatury i t. na Dynasach, w czerwcu 1914 z łódz. zespołem t. Bi-Ba-Bo w sali Nowości w Krakowie, po czym wrócił do Lwowa. Do końca sez. 1918/19 występował w T. Miejskim, przede wszystkim w zespole operetki, ale grał wtedy także role dram. m.in. Brabancja ("Otello"), Lewandowicza ("Tresowane dusze"), Kalenickiego ("Karykatury"). Po 1915 występował też w lwow. t. Casino de Paris. Brał udział w sporadycznych przedsięwzięciach marionetkarzy, m.in. w grudniu 1916 w sali Tow. Muz. recytował teksty szopki "Marionetki wojenne", a we wrześniu 1917 wspólnie z Z. Kurczyńskim wystawił "Marionetki pokojowe". W czerwcu 1917 z zespołem lwow. operetki odwiedził Rzeszów; w sez. 1917/18 z zespołem aktorów lwow. pod kier. H. Cudnowskiego występował m.in. w Stryju, Prze­myślu, Samborze, Drohobyczu, Borysławiu. W lu­tym i czerwcu 1919 jako "artysta operetki lwo­wskiej i piosenkarz charakterystyczny" występował w warsz. t. Miraż. W 1919-21 grał i reżyserował w T. Nowości w Krakowie. W prasie krak., m.in. w "Ilustrowanym Przeglądzie Teatralnym" zamie­szczał artykuły z dziedziny t. muzycznego. Na sez. 1921/22 został zaangażowany do warsz. operetki Nowości. Używał odtąd wyłącznie pseud. Lawiński. W sierpniu 1922 występował gościnnie w krak. kabarecie przy ul. Krupniczej, pod kier. Z. Woyciechowskiego. Wkrótce stał się jednym z najpo­pularniejszych aktorów rewiowych i kabaretowych Warszawy: był autorem tekstów i monologów, akto­rem i reżyserem T. Nowości (do 1923, a okreso­wo także członkiem komitetu artystyczno-administracyjnego tego teatru), Qui Pro Quo (1922-25, 1928-32), Stańczyk (1922-23), Perskie Oko (1925-27), T. Niewiarowskiej (1926), Hollywood (1929), Banda (1931-32) i po połączeniu tejże w sez. 1932/33 z t. szyfmanowskimi. Ponadto występował w t. Femina, Rex (1933), Wielka Rewia (1934-35, tu 24 III 1935 obchodził dwudziestopięciolecie pracy artyst.), w restauracji Polonia (1934), t. Cyrulik Warszawski (1935-39), Hollywood (1936), T. 13 Rzędów (sez. 1936/37), w restauracji Ziemiańska (1936), t. Figaro (1939). Z zespołami warsz. t. rewiowych wyjeżdżał wielokrotnie na występy gościnne, m.in. do Przemyśla (1924), Stanisławo­wa (1924, 1939), Radomia (1924, 1932), Krakowa (1925), Kalisza (1926), Lwowa (1928, 1929), Cie­szyna (1931), Kielc (1932, 1938, 1939), Płocka (1938), Zakopanego (1938). Występował w filmach, np. "Uśmiech losu", "Ziemia obiecana" (1927), "Romans panny Opolskiej" (1928), "Sto metrów miłości" (1932), "Antek policmajster" (1935). Był współzałożycielem (z W. Jastrzębcem i S. Nawrotem, 1925) szkoły dla artystów operetki i estrady, koncesjonowanej przez Departament Sztuki Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W 1940 znalazł się we Lwowie w zespole T. Mi­niatur, pod kier. K. Toma, z którym w lecie odbył tournee po wielu miastach ZSRR (m.in. Charków, Kijów, Baku, Tuła, Moskwa, Murmańsk); na sez. zimowy 1940/41 wrócił do lwow. siedziby tego teatru, by wiosną 1941 udać się z nim w kolejną podróż artystyczną. Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej zastał go w Kujbyszewie, skąd skierowano zespół do Azji Środkowej, m.in. do Taszkientu. Od jesieni 1941 występował w zespołach teatr, przy Armii Pol. w ZSRR, m.in. w Czołówce Teatralnej Ref-Rena (F. {#os#26506}Konarskiego{/#}), z którą w kwietniu 1942 przybył do Persji. Następnie był w zespołach teatr. działających przy 2 Korpusie Pol. na Bliskim Wschodzie (Irak, Syria, Palestyna) i w Egipcie, przede wszystkim w zespołach rewiowych (brał również udział w reprezentacyjnych programach "Polish Parade" - Polskiej Parady), a potem także w zespole T. Dramatycznego 2 Korpusu, z którym przybył do Włoch. W zespole tego teatru obchodził w 1944 w Ankonie trzydziestopięciolecie pracy artyst., grając Don Pedra Aragońskiego ("Wiele hałasu o nic"). Występował też w widowisku "Wesele na Górnym Śląsku". W 1946 po przybyciu zespołu do Anglii zamieszkał w Londynie. Występował na kon­certach ZASP-u (1948, 1949), śpiewał piosenki w pol. klubach (np. z E. Gistedt, Z. Terne w 1952), grał role cudzoziemców w kilku filmach angiel­skich. W 1. pięćdziesiątych występował w T. Pol­skim ZASP-u, m.in. jako Piotr Zrzęda ("Zrzędność i przekora"), Władysław Mącki senior ("Żołnierz kró­lowej Madagaskaru"), Adam Poniński ("Rejtan"). W związku z jego pięćdziesięcioleciem pracy L. Kielanowski wyreżyserował na tej scenie sztukę "Mama przyjechała" (prem. 9 X 1959), napisaną specjalnie na tę okazję przez jubilata, który zagrał Prezesa Libańskiego. Ostatni raz wystąpił w 1968 w roli Feldmarszałka ("Gałązka rozmarynu"). W 1969 odbył się w Londynie jubileusz sześćdziesięciolecia jego działalności artystycznej. "Dobroduszny", "wielki, tęgi, nieco brzuchaty" (H. Małkowski), był "świet­nym aktorem kabaretowym, komikiem, specjalistą od szmoncesowych skeczów i piosenek o Rapaporcie" (W. Mirecki). "Doskonały komik, monologista i piosenkarz", także "świetnie prowadził konferan­sjerkę" (L. Sempoliński). "Potrafił olśnić wyso­ką klasą gry, błyskotliwą inteligencją" - dodawał H. Małkowski. Był ogromnie popularny i lubiany, zarówno przez publiczność, jak i kolegów. "Lubi­liśmy wszyscy pana Ludwika za pogodę ducha, dowcip, koleżeńską życzliwość" - wspominał W. Mirecki. U szczytu powodzenia obsadzany niekiedy w rolach operetkowych, nie potafił pozbyć się ma­niery i występy te kończyły się niepowodzeniem, np. w roli Franka, dyrektora więzienia w "Zemście nietoperza" (T. Polski, 1932) "był bardzo smutny i z najwyższym wysiłkiem starał się nie wpaść w ton skeczów żydowskich, w których jest mistrzem nieporównanym" (A. Słonimski). Również L. Sempoliński uważał tę rolę za pomyłkę obsadową i przyznał, że L. występował "wprawdzie w ope­retkach, ale dzięki kabaretowi odbiegł bardzo od stylu operetkowego i potraktował Franka raczej szmoncesowo". Grał też m.in. Barona Rajgera ("Bia­ły mazur"), Konsula ("Fric-Frac, czyli Sprzedajemy Warszawę").

Jako reżyser przygotował wiele insc. operetkowych, np. "Kuzynek z Honolulu" (z L. Schillerem), "Krysię leśniczankę", "Księżniczkę czardasza", "Królową tanga", "Gwiazdę filmu" (z własną scenografią i choreogra­fią). Na łamach "Sceny Polskiej" pisał m.in.: "No­woczesny reżyser operetkowy musi w inscenizacji pójść po linii widowiska rewiowego, zerwać z szab­lonem, zerwać z ruchami i gestami przedpotopo­wych amantów".

Pracę artyst. łączył z działalnością dziennikarską i lit. w prasie pol. w Anglii, Ameryce, Francji. Ogła­szał artykuły na tematy teatralne. Był autorem wspomnień teatr. "Kupiłem" (Londyn 1958; fragm. w "Szpilkach" 1984) oraz "Aczkolwiek" (Londyn 1962). W 1965 otrzymał tytuł członka zasłużonego ZASP-u.

Bibl.: Almanach 1971/72; Biegański s. 106; Cudnowski; Dymek z papierosa s. 363, 368, 373, 464-468, 471-472 (il.); Felczyński: Fredreum s. 195; Filler: Operetka; E. Gi­stedt: Od operetki do tragedii, Warszawa 1982 s. 17; Hist. filmu t. 1-3; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Krasiński:

Warsz. sceny (il.); Krakowski: Z Melpomeną s. 43, 76, 85 (il.); Łoza: Czy wiesz; Malkowski: Moje wspomnienia; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; Michalik: Dzieje t. w Krakowie t. 5 cz. 2 (il.); Mirecki: Wozem Tespisa s. 63, 83, 85-86, 88-90; Mrozek s. 263, 290; Pleśniarowicz: Kartki z dziejów; Sempoliński: Wielcy artyści (il); Słonimski: Gwałt; T. pol. 1890-1918, zabór austr. i pruski; Warnecki; Wierzyński: Wrażenia; Gaz. Lwow. 1909 nr 286; Ilustr. Prz. Teatr. 1921 nr 18, 30-31; Krak. Prz. Teatr. 1920 nr 11 (il.); Kur. Warsz. 1919 nr 59, 132, 173, 1921 nr 230, 316, 344, 358, 1922 nr 68, 1923 nr 3, 48, 244, 1933 nr 241, 1939 nr 242; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 16, 235, 254, 340, 342, 1977 z. 3 s. 316 (il.), 317 (il.), 1987 z. 1-2 s. 52, 56, 1988 z. 1-2 s. 30, 60, 68, 71, 73, 75, 86; Prz. Teatr. i Kinematogr. 1922 nr 13, 32/33; Przekrój 1971 nr 1388; Scena Pol. 1929 z. 5 (L. Lawiński); Szpilki 1984 nr 42 (il.), 43 (il.), 44; Wiadomości (Londyn) 1949 nr 164; WTK 1959 nr 47; Afisze, programy (m.in. program T. Dramatycznego 2 Korpusu 1943-1946, Londyn 1947), IS PAN, MTWarszawa. Jewsiewicki: Mate­riały; Wosiek: Teatry objazdowe.

Ikon.: H. Barwiński: Portrety, dwie karyk., rys. - własność rodziny Barwińskich Warszawa; Jotes (J. Szwajcer): L. w roli, karyk., rys., repr. Comoedia 1926 nr 22; Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk. rys., repr. Tyg. Ilustr. 1930 nr 41; F. Topolski: Portret, rys., repr. Dzwonek Teatralny, Warszawa 1932 - zb. R. Gołebiowskiego Warszawa; Z. Nimstein: Portrety, dwie karyk., rys., tusz - MTWar­szawa; J. Zaruba: Portret, rys., repr. J. Jurandot: Dzieje śmiechu, Warszawa 1961; Fot. - Arch. Dok. Mech.; MTWarszawa.

Film.: 1929 - Człowiek o błękitnej duszy (f.); 1933 - Każdemu wolno kochać (f.); 1935 - ABC miłości (f.); 1943 - Polska Parada - Polish Paradę (d.); 1944 - Wielka droga (d.).

Nagrania: Monologi - MTWarszawa.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994